Een warme glimlach

Ze zit aan tafel voor de lunch. Ik laat mij eerst horen want ik benader haar van achteren en wil niet dat ze schrikt. “Ha mevrouw L!” Dan leg ik voorzichtig mijn beide handen op haar schouders.

“Niets zeggen, hoor”, zegt deze bezoekster van het OntmoetingsCentrum voor mensen met Dementie. Ze is even stil. Dan zegt ze: “Desirée!” Het raakt me: haar stem klinkt blij en ze weet wie ik ben. Ze herkent zelfs mijn stem! Als haar dementie vordert, brokkelt haar taalgebruik af. Als ze me ziet, herkent ze me nog steeds. “Hé, jij, dat is lang geleden!” Ze heeft nog gelijk ook: het is inderdaad al enkele weken geleden dat ik haar in mijn groep had. Haar ogen lichten op en er glijdt een glimlach over haar gezicht. Nog meer woorden verdwijnen: “Hé, jij!” maar de wederzijdse herkenning en glimlach blijven een weldaad voor ons beiden. Tot na de woorden ook de herkenning verdwijnt, maar voor mij blijft de mooie herinnering bewaard.

Meer dan woorden

En niet alleen de herinnering, maar ook de waardevolle “lessen” die ik op deed in dit contact met deze cliënt. Er is meer dan de ‘taal van de woorden’ tussen zorgverlener, vrijwilliger en cliënt, tussen mantelzorger en familielid met een vorm van dementie.

Naast de taal van warme woorden, is er de taal van ons lichaam. De invloed van de taal van ons lichaam is groter dan die van onze woorden. De grootste kracht is gelegen in de combinatie van beiden, mits woorden en lichaamstaal dezelfde boodschap uitdragen. Een uitnodigend gebaar dat de woorden: “Gaat u mee?” ondersteunt. Een glimlach die het vriendelijk uitgesproken: “Goedemorgen!” aanvult.

Lichaamstaal

Lichaamstaal biedt een scala van mogelijkheden om echt, warm contact tot stand te brengen: gebaren, gezichtsuitdrukking, de houding van je lichaam (hoe dichtbij je komt, of je iemand aankijkt), de klank van je stem, een aanraking: als woorden te kort gaan schieten, mag dat nooit een reden zijn om geen contact meer te maken. Aangeraakt worden is zelfs een levensvoorwaarde! En: als je verhaal niet overkomt, dan misschien de onderliggende boodschap nog wel: “Ik zie u”, “Ik hou van je”, “Ik wil je helpen”, “Ik….”

Spiegelen

Een bijzondere vorm van lichaamstaal is het zogenaamde spiegelen: de ene persoon neemt de houding over van de andere. Dat gebeurt heel vaak onbewust, maar kan ook met opzet ingezet worden. Spiegelen is een vorm van aandacht, een manier om te zeggen: “Ik zie jou, kijk maar.”
Ik weet niet of het uitgezocht is, maar ik durf er wel wat euro’s voor te verwedden dat dit ook geldt en werkt bij mensen met dementie. Zij zijn vaak heel goed in het oppakken van signalen die wij afgeven.

Aanraking

Aanraken is uiteraard ook lichaamstaal die een boodschap overbrengt: een hartelijke handdruk, een hand op je schouder, arm in arm naar de feestelijk gedekte tafel gaan, een kusje op de wang… Ook aanraking kan bewust of onbewust worden ingezet, beroepshalve of privé.
Maar pas op: niet iedereen wordt even graag aangeraakt en niet iedereen wordt graag op dezelfde manier en plek aangeraakt. Aanraking is persoonsgebonden, maar ook cultuurgebonden.
Dat u beter voorzichtig kunt zijn, betekent niet dat u het niet kunt proberen. U merkt het echt wel of de ander het waardeert of niet…

Mijn wens

In deze donkere winterdagen, met Kerst en Nieuwjaar en voor heel 2017 en alle dagen van uw leven, wens ik u: een warme glimlach, een hartelijke handdruk en een hand op uw schouder.

Desirée van Keulen
(verhalenvertelster, schrijfster, spelontwerpster voor mensen met dementie)