Bevorder de levenskunst bij dementie. Tip van dr. Anneke van der Plaats

Stress vanuit de omgeving kan ziekmakend zijn

Een groot probleem in de zorg voor mensen met dementie is dat dementieverschijnselen twee oorzaken kunnen hebben. De ene is de beschadiging van de hersenen en de andere is bloot staan aan langdurige stress. Stress komt vanuit de omgeving. De persoonlijke inschatting van die omgeving (bv. optimistisch of pessimistisch) bepaalt hoe en of iets als erg of stressvol wordt ervaren. Dat geldt voor mensen met ‘gezonde’ hersenen. En al helemaal voor mensen met dementie! 

Over oorzaken van stress vanuit de omgeving en bevorderen van levenskunst met behulop van omgevingszorg

Afhankelijk van de oorzaak, zijn er dus ook twee soorten zorg. Aan ziekenzorg hebben we over het algemeen geen tekort. We krijgen pillen, aandacht van dokters, hulp bij verpleging, hulp bij ons zelf verzorgen, eten, drinken, aan en uitkleden.

Wanneer die zorg en hulp al overvloedig gegeven wordt, dan kan het bijzonder nuttig zijn om eens naar de stress-factoren vanuit de omgeving te kijken. De belangrijkste oorzaken van stress zijn: 

• te weinig aandacht, sociale contacten, het gevoel erbij te horen;
• gevoel van onveiligheid, niet serieus genomen voelen;
• gebrek aan zelfsturing, gevoel van onmacht;
• te weinig gestructureerde afwisseling in het leven, op vaste momenten in de week (uit/thuis, alleen/gezamenlijk, rust/inspanning, vrije tijd/verplichtingen);
• te weinig tijdsbesteding, te weinig zingeving.

Wanneer je naar het leven van iemand met dementie kijkt, dan zie je dat er wel erg veel stress-factoren op de loer liggen! Veel mensen hebben een (onbewust) gevoel van onmacht en zien geen mogelijkheden tot zelfsturing. In verpleeghuizen wordt dit nog extra bevorderd door de huisregels en de afhankelijke positie. Het is zelfs wetenschappelijk erkend, dat deze mensen om die reden vaak géén wensen meer hebben: een voltooid leven …?!
 
Men heeft vaak weinig contacten meer, weinig te doen en veel te weinig afwisseling in het leven. Deze factoren samen leiden tot onderbelasting. En onderbelasting geeft evenveel stress als overbelasting!
 
Omgevingszorg is het antwoord hierop: het aanbieden van een kansrijke omgeving waar men contacten, bezigheden en zingeving vindt.
 
Het zorgen hiervoor zou men levenskunst kunnen noemen. Veel mensen zijn zelf in staat tot levenskunst en bevorderen daar hun eigen welbevinden mee. Er kan echter in ieders leven een moment komen dat men dat zelf niet meer kan. Door depressie bijvoorbeeld, door dementie wat vervolgens nog eens extra versterkt wordt door de grote stress van het ‘niets doen’.
 
Deze chronische stress als gevolg van onderbelasting geeft dus allerlei gezondheidsklachten en versterkt de symptomen van dementie. Weinig mensen zijn zich daar van bewust. En deze klachten worden omgezet in vragen naar hulp, extra verzorging, medicijnen en doktersbezoeken. Vooral bij chronische kwalen en ziekten de is oorzaak van de klachten niet zelden gelegen is in de stress-factoren.
 
Daarom is welzijnszorg en omgevingszorg zo broodnodig. Hoewel daar gelukkig steeds meer aandacht voor komt, wordt die vorm van zorg nog te weinig aangeboden. En deze vorm van zorg wordt ook vaak door de zorgvragers geweigerd. Er is nog te weinig besef dat de klachten als gevolg van dementie verergeren door een leeg leven, een leven zonder voldoening, te weinig te doen, te weinig zingeving.
 
Bij hulpbehoevende mensen is dit de grootste bedreiging van hun welbevinden en een bron van ellende. Dit leidt dan weer tot lichamelijke klachten en het méér geven van medicatie, hulp en zorg als voornaamste bezigheid. Hulp die uiteindelijk niet helpt! Hoe meer hulp er gegeven wordt, hoe minder aandacht er is voor een praatje, iets gezelligs doen, aandacht, er op uitgaan etc. Het is zelfs zo georganiseerd dat vaak een enkele parttime activiteitenbegeleider een beetje welzijn moet proberen te brengen. Zo bijt de zorg zichzelf dus in de staart. 

Welzijnszorg: het zorgen voor zinvolle dagbesteding

Het is dus van het grootste belang dat we een omslag van ziekenzorg naar welzijnszorg maken. Help mensen met dementie bij het bevorderen van hun levenskunst. Ondersteun hen bij het ondernemen van zaken die zij leuk vinden, help hen bij het onderhouden van betekenisvolle contacten, bedenk samen een structuur voor de dag en de week die een goede afwisseling in ‘actief zijn’ en ‘passief zijn’ biedt. Help hen hun talent te ontplooien en te ontdekken wat nog wél kan. Neem iemand niet alles uit handen. Help bij het zelf doen zolang dat kan. En vraag ook om te helpen. Bijna iedereen vindt het fijn om een ‘taak’ te hebben in het leven.
 
Het idee van ‘clubs’ leent zich uitstekend om mensen optimaal te belasten. Een vereniging/club heeft als kenmerken dat men één of twee keer per week gezellig samenkomt voor een bezigheid of hobby. Hierdoor ontstaat de broodnodige afwisseling in het weekprogramma, de contacten en de tijdsbesteding. Stimuleer bezoek aan een ontmoetingscentrum of bv. deelname aan een schilderclub. Drie stress-factoren in één klap uitgeschakeld! Te weten gebrek aan structuur in de dag en week, gebrek aan sociaal contact en gebrek aan gevoel van zingeving.
 
Welzijnszorg en omgevingszorg komt ook tot uiting in de bejegening. Die zal ook zo weinig mogelijk stress moeten oproepen. Een autoritaire houding, éénstromige communicatie, niet ingaan op wat iemand zegt en wil, vooral instrumentele zorg met weinig emotionele zorg, dit zijn allemaal stress-factoren. Zelfs als je met helpen bezig bent, dan kan er nog altijd een praatje, een complimentje en een belangstellende houding vanaf. Het is bewezen: aardige dokters en fysiotherapeuten hebben meer succes dan onaardige, ongeacht hun kennis of kunde. Dus aardige familieleden, verzorgenden en vrijwilligers hebben ………Ja! Inderdaad! Aardige managers trouwens ook!
 
Succes met het bevorderen van levenskunst!
 
Opgetekend door Jacqueline Rempt tijdens een interview met dr. Anneke van der Plaats.

Dr. Anneke van der Plaats is sociaal geriater en co-auteur van:
De wondere wereld van dementie
Het demente brein. Omgaan met probleemgedrag
Meer kwaliteit van leven. Integratieve persoonsgerichte dementiezorg
De dag door met dementie